هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
دکتر مهدی افشار
هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس
آیا تابحال از دیدن یک تابلوی نقاشی، شنیدن یک قطعه موسیقی، یا روبرو شدن با یک بنای معماری زیبا میخکوب شده و محو آن شده‌اید؟ ذهن‌تان روشن شده و درکی عمیق را تجربه کرده‌اید؟ لرزه‌ای بر اندام‌تان افتاده و موهای بدنتان سیخ شده است؟ دچار سرخوشی غیرقابل توصیف شده‌اید یا اشک‌هایتان سرازیر شده است؟ و سپس آرامشی تمام وجود شما را در بر‌گرفته یا جنبشی عظیم در خود احساس کرده‌اید؟ اگر پاسخ شما به این سوالات مثبت باشد جزو افرادی هستید که لذت از هنر را تجربه کرده‌اند، پاداش هنردوستان. حالتی وصف‌ناپذیر که در آن گویی تمامی رشته‌های عصبی بدنتان تحریک می‌شوند، مسائل زندگی روزمره کنار می‌روند و در هیجانی ناب، چیزی میان تفکر آگاه و ناآگاه غوطه‌ور شده و محو هنر می‌شوید. ریموند دی نَشِر مجموعه‌دار مشهور آثار هنری در جایی گفته است هیچ لذتی بالاتر از کشف، تعقیب و تصاحب آثار هنری وجود ندارد.(واگنر و واگنر، 55:1398). شوری مهار نشدنی به دیدن و داشتن آثار هنری. هنر در سالیان اخیر اهمیتی دوچندان یافته است. این را می‌توان در رشد فزاینده علاقمندان به یادگیری هنر، افتتاح موزه‌ها و گالری‌های هنر، رونق حراجی های‌هنری و رشد روزافزون مخاطبان و علاقمندان به هنر و شور و شوق افراد برای خرید و تصاحب آثار هنری مشاهده کرد. شاید برای شما این سوال پیش آمده است که این حجم توجه به هنر برای چیست. چرا افراد مختلف برای خرید و داشتن آثار هنری تا این حد مشتاق هستند؟ این سوال پاسخ های زیادی می تواند داشته باشد: هنر آرامش بخش است، هنر می تواند از ما انسان بهتری بسازد، هنر باعث رشد ما می شود، هنر بخشی از فرهنگ و تمدن و تاریخ است و … . اما احتمالا دلیل اصلی این است که هنر لذت‌بخش است. چطور می توان لذت از هنر را تجربه کرد؟ برای فهمیدن لذت از هنر این نوشتار را دنبال کنید.
نقاشی اثر استاد حسینعلی ذابحی، گالری هفتا
چطور می توان لذت از هنر را تجربه کرد؟
هنر و لذت در اندیشه فیلسوفان هنر
هنر و لذت از دیرباز با یکدیگر پیوند خورده‌اند و هنر همواره موجد لذت در نظر گرفته شده است. یونانیان باستان نخستین کسانی بودند که مهم‌ترین نتیجه هنر را لذت در نظر می‌گرفتند. افلاطون فیلسوف یونانی، از قول کریتیاس، از سوفسطائیان مشهور، می‌نویسد تصویری که یک نقاش از زمین، کوه‌ها، رودخانه‌ها و جنگل‌ها و از همه جهان و هرچه در اوست بسازد، ما را خشنود می‌کند.(افلاطون، 1804:1380). خود افلاطون نیز برای تعریف زیبایی از مفهوم لذت استفاده می‌کند. او معتقد است که ما به واسطۀ تقلیدات هنری لذتی را نصیب می‌بریم. ارسطو دیگر فیسلوف یونانی نیز لذت از هنر را از ویژگی‌های هنر می‌دانست. او معتقد بود لذت‌هایی که هنر به بار می‌آورد گوناگون هستند. این لذت‌ها هم لذت‌هایی عقلانی هستند و هم حسی. ارسطو اعتقاد داشت هر هنری لذت مخصوص به خود را ایجاد می‌کند و نوع لذت حاصله به نوع هنر بستگی دارد. لذت‌های عقلانی در شعر و لذت‌های حسی در موسیقی و هنرهای تجسمی غلبه دارند.(تاتارکویچ، 63:1389). اما چه چیز در یک اثر هنری وجود دارد که لذت را در ما ایجاد می‌کند؟
لذت از زیبایی
مهم‌ترین وجه لذت‌بخش هنر، زیبایی است. زیبایی را معمولاً با خوشایندی، به طور کلی، پیوند می‌دهند و آن را منشأ لذت می‌دانند. افلاطون در رساله هیپیاس بزرگ، این سوال مهم را طرح می‌کند که زیبایی چیست؟ و پاسخ می‌دهد: «”زیبا” لذتی است که از راه چشم و گوش به دست می‌آید.»(افلاطون، 558:1380). توماس آکوئیناس فیلسوف مسیحی قرون وسطی نیز بر لذت حاصل از زیبایی تاکید می‌کند. او دو تعریف از زیبایی ارائه می‌دهد. در تعریف نخست او اشیایی را زیبا می‌خواند که نگاه کردن به آن ها لذتی در بیننده ایجاد می‌کند و در تعریف دوم آن دسته از اشیاء را زیبا می‌نامد که ادراک حقیقی آن‌ها موجب لذت می‌شود.(تاتارکوویچ، 51:1387). امانوئل کانت فیلسوف دوران مدرن نیز زیبا را امری لذت‌آفرین در انسان تعریف کرده است.(کانت،1386) از این لذت با عنون لذت زیبایی‌شناختی یاد می‌شود.
اصطلاح «زیبایی‌شناسی» اغلب سهل‌انگارانه در اشاره به فلسفۀ هنر به کار می‌رود، اما معنای دقیق‌تری دارد که تبار آن به واژۀ “aisthēsis” در زبان یونان باستان می‌رسد. این واژۀ یونانی به معنای ادراک حسیِ عادی است. همان چیزی که افلاطون آن را با عنوان لذتی که از طریق چشم و گوش حاصل می‌شود، تعریف می‌کند.
«زیبایی‌شناسی»، زمانی که در قرن هجدهم با الکساندر بومگارتن (۱۷۱۴-۶۲) به فلسفۀ هنر راه یافت، بر ادراکات لذت‌بخش زیبایی دلالت داشت. «زیبایی‌شناسی» حتی در استفادۀ رایج امروز نیز معنای مشابهی دارد. وقتی فردی به چیزی، مثلا به یک نقاشی، اشاره می‌کند و می‌گوید «زیبایی‌شناسانه» است، احتمالاً منظورش این است که زیبا و چشم‌نواز است. وقتی یک اثر هنری را می‌بینیم و آن را درک می‌کنیم، چنانچه آن اثر ویژگی‌های صوری به‌خصوصی داشته باشد، اجزای ادراکی و شناختی ذهن مرا در رابطه‌ای لذت‌بخش و هماهنگ با یکدیگر درمی‌آورد. این حس لذت‌بخش همان لذت از زیبایی، همان لذت زیبایی‌شناختی است.
لذت‌های حاصل از هنر چیستند؟
غیر از زیبایی هنر لذت‌های دیگری نیز به همراه دارد. زیبایی با فرم و شکل اثر هنری مرتبط است و هنر غیر از شکل و فرم مولفه‌های مهم دیگری نیز دارد. معنای هنر دیگر مولفه مهم آثار هنری است. یک اثر هنری سرشار از معنای آشکار و نهان است. درک و فهم این معانی برای انسان لذت ایجاد می‌کند. هنر همچنین پیام‌هایی برای ما دارد. پیام‌هایی برای بهتر بودن، پیام‌هایی از فرهنگ و تمدن، پیام‌هایی از تاریخ و هویت و اصالت و درک این پیام‌ها لذت‌آفرین است. باید افزود که هنر آرامش ایجاد می‌کند، باعث می‌شود از سختی‌های زندگی، از رنج و مشقت، از بار هستی دمی بیاساییم و این آرامش، لذت‌بخش است. هنر به ما امید می‌دهد، اندوه و نگرانی‌ها را از ما دور می‌کند، احساسات ما را پالایش می‌بخشد، ذهنمان را روشن می‌کند، کمک می‌کند خودمان و دنیای اطراف را بهتر بشناسیم و انسان بهتری باشیم و بسیاری از تاثرات لذت بخش دیگر. هنر همواره لذت بخش است.
چیدمان آثار هنری، گالری هفتا
گردآوری آثار هنری لذت از هنر را تداوم می‌بخشد.
لذت از هنر پاداش هنردوستان است
کلود بری مجموعه‌دار فرانسوی مشهور در جایی می‌گوید وقتی در سن هفده سالگی از یک نمایشگاه آثار ون‌گوگ دیدار کردم احساسی عجیب داشتم: «شگفت زده شده بودم. حتی نمی‌توانستم از مقابل اثری به طرف اثر دیگر بروم، میخکوب شده بودم. این چنین جاذبه‌ای داشت. هرگز چیزی مشابه آن ندیده بودم.» یوژنیو لوپز، دیگر مجموعه‌دار سرشناس آثار هنری نیز می‌گوید«با دیدن یک اثر هنری با ارزش، موهای تنم سیخ می‌شود.» (واگنر و واگنر، 57:1398). این همان تجربه‌ای است که هنردوستان و گردآورندگان و مجموعه‌داران هنر، به خاطر آن زندگی می‌کنند. تجربه ناب لذت از هنر که پاداشی برای عاشقان هنر است. به دلیل همین لذت است که بسیاری به دنبال خرید و تصاحب آثار هنری هستند. آثار هنری را می‌خرند و در اطراف خود قرار می‌دهند و لذت از هنر را برای خود همیشگی و مداوم می‌کنند. اما چگونه می‌توان به این پاداش رسید؟
- پرورش ذوق و سلیقه: با دیدن مداوم آثار هنری، ذوق و سلیقه هنری خود را پرورش دهید.
- مطالعه هنری: با خواندن نقدها، متون هنری، تاریخ هنر و … دانش خود درباره هنر را افزایش دهید.
- گردش در گالری‌ها: به گالری ها بروید و آثار هنری را تماشا کنید.
- خرید آثار هنری: با خرید و گردآوری آثار هنری، خود را همواره نزدیک هنر و لذت‌های آن نگه دارید.
نمایشگاهی از آثار ون گوگ، نقاش مشهور هلندی
منابع
-افلاطون(1384)،دوره آثار(4جلد)، ترجمه محمد حسن لطیفی، تهران: انتشارات خوارزمی.
-تاتارکویچ،ولادیسلاو(1389)”زیبایی‌شناسی ارسطو”، ترجمه سید جواد فندرسکی، شادی حداد پور، نشریه اطلاعات حکمت و فلسفه، شماره 9.
-کانت، امانوئل(1386) نقد قوه حکم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر نی.
-واگنر، ایتن؛ تیا واگنر (1398) شور و شوق گردآوری آثار هنری، ترجمه گلی امامی، در: جنون گردآوری هنر معاصر، درباب مجموعه و مجموعه داری، زیر نظر مریم مجد، تهران: نشر نظر.
